เมื่อ "ไม่มีโน้ต" แต่ยังคง "มีเสียง" 🎼

“เสียงเพอร์คัชชันชิ้นไหนที่คุณคิดถึง... ทั้งที่มันไม่มีโน้ต”

ในระบบการศึกษาดนตรีตะวันตก เสียงดนตรีถูกถอดรหัสเป็นชุดของสัญลักษณ์ — โน้ตที่ระบุ 𝗽𝗶𝘁𝗰𝗵, 𝗱𝘂𝗿𝗮𝘁𝗶𝗼𝗻, 𝗱𝘆𝗻𝗮𝗺𝗶𝗰, และ 𝗿𝗵𝘆𝘁𝗵𝗺 อย่างแม่นยำ การเรียนรู้ดนตรีจึงมักหมายถึงการ “อ่าน” และ “ตีความ” สิ่งที่ปรากฏบนกระดาษให้กลายเป็นเสียงที่ “ถูกต้อง” ตามแบบแผน

แต่ในโลกของเพอร์คัชชัน โดยเฉพาะเครื่องกระทบที่ไม่มี 𝗽𝗶𝘁𝗰𝗵 ชัดเจน เช่น 𝘁𝗮𝗺𝗯𝗼𝘂𝗿𝗶𝗻𝗲, 𝗯𝗮𝘀𝘀 𝗱𝗿𝘂𝗺, 𝘀𝗻𝗮𝗿𝗲, 𝗴𝗼𝗻𝗴 หรือแม้กระทั่ง เสียงมือที่ตบลงบนหน้าอกหรือขา เสียงเหล่านี้ไม่ได้มีพื้นที่ในระบบบันไดเสียงดั้งเดิม

และเพราะมันไม่มี “โน้ต” จึงมักถูกมองว่า “อยู่นอกระบบ” เป็นเพียงเสียงประกอบหรือแม้แต่ “เสียงรบกวน”

แต่จริง ๆ แล้ว...เสียงเหล่านี้คือรากเหง้าของการสื่อสารทางดนตรีที่มนุษย์รู้จักก่อนจะมีโน้ตตัวแรกด้วยซ้ำ

เสียงเพอร์คัชชันคือภาษาที่พูดกับร่างกายโดยตรง ผ่านจังหวะ การกระแทก การหยุดนิ่ง และการเปลี่ยนแปลงแรงสั่นสะเทือนในอากาศ เราไม่ต้อง “แปล” มันเหมือนการอ่านโน้ต เพราะมันเดินทางตรงจากหูไปสู่ระบบประสาทและหัวใจ

ลองนึกถึงเสียงที่คุณจำได้แม่น ทั้งที่ไม่เคยเห็นโน้ตของมันเลย

๐ เสียงกลองยาวในงานบุญ

๐ เสียงตบมือพร้อมกันของกลุ่มเพื่อนในสนามกีฬา

๐ เสียงกระดิ่งวัวในยามเช้า

เสียงเหล่านี้ล้วนอยู่ “นอกโน้ต” แต่กลับ “อยู่ในใจ” อย่างแนบแน่น

อาจเพราะมันไม่ผ่านกระดาษ… มันจึงไม่ผ่านกรอง และเข้าถึงหัวใจเราโดยตรง

นี่คือเสียงที่ “ไม่ต้องการการรับรอง” แต่ “ได้รับการยอมรับ” ผ่านความรู้สึก

และนั่นทำให้เราต้องหันกลับมาฟังใหม่อีกครั้ง ว่า…เรากำลังฟังเพื่อเข้าใจ หรือฟังเพื่อแปล? เรากำลังเล่นเสียงที่ถูกต้อง หรือเสียงที่ตรงกับความรู้สึก?

   #เสียงเพอร์คัชชันกับหน่วยความจำทางวัฒนธรรม

เสียงเพอร์คัชชันในบริบทวัฒนธรรม ไม่ได้ทำหน้าที่เพียงเป็น “เสียงประกอบจังหวะ” ของดนตรี หากแต่เป็นสิ่งที่นักมานุษยวิทยาด้านเสียงเรียกว่า "𝘀𝗼𝗻𝗶𝗰 𝗰𝗼𝗱𝗲" หรือรหัสเสียง ซึ่งใช้ถ่ายทอดความหมาย ความทรงจำ และความผูกพันของมนุษย์ต่อสถานที่และช่วงเวลาเฉพาะในชีวิต

ในหลายชุมชน เสียงที่ไม่ได้มี 𝗽𝗶𝘁𝗰𝗵 ชัดเจน เช่น กลอง, ระฆัง, กระดิ่ง หรือแม้แต่เสียงเคาะจากเครื่องใช้ในบ้าน ล้วนมีบทบาทเป็นสัญญะที่ไม่ผ่านระบบโน้ตดนตรีตะวันตก แต่สามารถสื่อสารผ่านระบบจดจำของมนุษย์ได้อย่างลึกซึ้ง และมักฝังแน่นอยู่ในหน่วยความจำระยะยาว (𝗲𝗽𝗶𝘀𝗼𝗱𝗶𝗰 𝗺𝗲𝗺𝗼𝗿𝘆) โดยไม่ต้องผ่านกระบวนการ “แปล” แบบภาษาสัญลักษณ์

เสียงบางเสียงไม่ต้องมีชื่อเรียก ไม่ต้องมี 𝗻𝗼𝘁𝗮𝘁𝗶𝗼𝗻 แต่สามารถทำหน้าที่เป็น “จุดยึดอารมณ์” ที่ชัดเจนยิ่งกว่าสัญญาณใดในระบบดนตรี

#ยกตัวอย่างในบริบทไทย:

  เสียงตีระฆังหน้าวัดในยามเช้า ไม่เพียงบอกเวลา แต่ทำหน้าที่เชิงสัญลักษณ์ว่า “วันนี้ยังดำเนินต่อ”

  เสียงกลองยาวในการแห่ของชาวบ้าน ไม่ได้เป็นแค่เสียงฉลอง แต่คือสัญลักษณ์ของ “การมีอยู่ร่วมกันในชุมชน”

เสียงระฆังวัวในทุ่งนา เป็นเสียงของ “ความปกติในชีวิตชนบท” ที่ฝังในจิตใจของผู้คน แม้พวกเขาจะจากหมู่บ้านมาอยู่ในเมืองแล้วนานหลายสิบปี

เสียงเหล่านี้ไม่ได้สื่อสารผ่านทฤษฎีดนตรี แต่สื่อสารผ่านบริบททางวัฒนธรรม พื้นที่ และอารมณ์ มันคือ “หน่วยของเวลา” แบบไม่มีนาฬิกา คือ “ข้อความ” แบบไม่มีภาษา และคือ “บันทึกความทรงจำ” แบบไม่มีตัวหนังสือ

 #เสียงเป็นเครื่องหมายของกาลเวลาในความรู้สึก

แนวคิดหนึ่งที่สามารถใช้ทำความเข้าใจเสียงเพอร์คัชชันในมิติทางวัฒนธรรมได้ คือแนวคิด “𝘁𝗲𝗺𝗽𝗼𝗿𝗮𝗹𝗶𝘁𝘆 𝗼𝗳 𝘀𝗼𝘂𝗻𝗱” ซึ่งกล่าวว่า เสียงสามารถบอกเวลาได้โดยไม่ต้องพึ่งการแบ่งช่วงเวลาทางวิทยาศาสตร์หรือสัญญาณดิจิทัล แต่บ่งบอก “เวลาทางความรู้สึก” เช่น:

  เสียงกลองในพิธีกรรม บอกว่า “ตอนนี้คือช่วงเริ่มต้นของสิ่งศักดิ์สิทธิ์”

  เสียงเคาะระฆังตอนเย็น บอกว่า “วันใกล้สิ้นสุดแล้ว”

  เสียงฝ่ามือตบโต๊ะในห้องเรียน บอกว่า “ความอดทนของใครบางคนสิ้นสุดลง”

สิ่งเหล่านี้คือรูปแบบของ “เวลาในความรู้สึก” ที่ไม่สามารถสร้างขึ้นได้จากนาฬิกาหรือเมโทรโนม

คำถาม

๐ คุณเคยได้ยินเสียงใดที่ทำให้คุณ “รู้ว่าอยู่ในช่วงเวลาใดของชีวิต” โดยไม่ต้องมีใครบอกหรือมีคำพูดใดไหม?

 #เปรียบเทียบข้ามวัฒนธรรม #เสียงที่ร่างกายจำ

ในพิธีกรรมของญี่ปุ่น เสียง 𝘁𝗮𝗶𝗸𝗼 ไม่ได้ถูกใช้เพื่อประกอบจังหวะเพลงเท่านั้น แต่เป็นเสียงที่มีแรงสั่นสะเทือนสูงจนสามารถรู้สึกได้ถึงในช่องอก เสียงนี้ไม่เพียงตอกย้ำ 𝗿𝗵𝘆𝘁𝗵𝗺 ของพิธี แต่เป็นเสียงของ “การตอกย้ำพลังของกลุ่ม” ผ่านจังหวะที่ตรงกันอย่างรุนแรง

ในอินโดนีเซีย 𝗸𝗲𝗻𝗱𝗮𝗻𝗴 ในการแสดง 𝗴𝗮𝗺𝗲𝗹𝗮𝗻 ทำหน้าที่นำทางให้กับนักรำ ซึ่งจังหวะที่เปลี่ยนไปจะบอกตำแหน่งของท่ารำและอารมณ์ของการเคลื่อนไหว นี่คือรูปแบบของเสียงที่ “ร่างกายจำ” มากกว่าที่หูฟัง

แม้ในวัฒนธรรมแอฟริกา เสียงของ 𝗱𝗷𝗲𝗺𝗯𝗲 และการ 𝗰𝗹𝗮𝗽𝗽𝗶𝗻𝗴 𝗽𝗮𝘁𝘁𝗲𝗿𝗻𝘀 ก็เป็นสื่อกลางของเรื่องเล่าทางวัฒนธรรม ซึ่งส่งผ่านกันโดยการฟังและเลียนแบบ ไม่ใช่การอ่านโน้ต เสียงเหล่านี้มักเป็นการเล่าเรื่องที่ไม่มีคำบรรยาย แต่ทุกคนในชุมชน “รู้” ว่าหมายถึงอะไร เพราะเป็นส่วนหนึ่งของความทรงจำร่วม

 #เสียงในชีวิตประจำวัน #โน้ตแห่งชีวิตที่ไม่มีใครเขียน

นอกจากพิธีกรรมและประเพณี เสียงเพอร์คัชชันยังแฝงตัวอยู่ในชีวิตประจำวันของผู้คนในทุกที่:

  เสียงฝาหม้อปิดที่บ้าน บอกว่า “ข้าวสุกแล้ว”

  เสียงเคาะโต๊ะเบา ๆ ระหว่างรอ บ่งบอกถึง “ความคาดหวังหรือความประหม่า”

  เสียงฝ่ามือตบขาเวลาเล่านิทาน เป็นการ “เติมจังหวะให้กับเรื่องเล่า”

เสียงเหล่านี้ไม่เคยถูกสอนอย่างเป็นทางการ ไม่เคยมีใครบันทึกมันในตำราดนตรี แต่กลายเป็นระบบจังหวะในชีวิตที่ทุกคนเข้าใจผ่านการเติบโตและใช้ชีวิตร่วมกับมัน

คำถาม

๐ มีเสียงใดในชีวิตคุณบ้าง ที่คุณจำได้แม่น... ทั้งที่ไม่เคยตั้งใจจะจำ

  #เสียงที่ไม่อยู่ในโน้ต #แต่มีอยู่ในการแสดง 

โน้ตดนตรีที่ถูกบันทึกบนกระดาษ อาจทำหน้าที่เป็นแผนที่สำหรับนักดนตรีในการ “เล่น” สิ่งที่ผู้ประพันธ์ตั้งใจไว้ — บอกว่า อะไร ควรเล่น, เมื่อไหร่ ควรเล่น, และ อย่างไร ควรเล่นในแง่ของเทคนิคพื้นฐาน

แต่ในการแสดงจริง โดยเฉพาะการแสดงสดในรูปแบบที่พึ่งพาการสื่อสารระหว่างผู้เล่นแบบเรียลไทม์ เช่น 𝗺𝗮𝗿𝗰𝗵𝗶𝗻𝗴 𝗯𝗮𝗻𝗱, 𝗽𝗲𝗿𝗰𝘂𝘀𝘀𝗶𝗼𝗻 𝗲𝗻𝘀𝗲𝗺𝗯𝗹𝗲, หรือ 𝘀𝘁𝗿𝗲𝗲𝘁 𝗽𝗲𝗿𝗳𝗼𝗿𝗺𝗮𝗻𝗰𝗲 กลับมี "เสียงอีกประเภทหนึ่ง" ที่ไม่เคยถูกเขียนไว้ในสกอร์ และไม่สามารถจำลองได้อย่างแม่นยำในการซ้อม

เสียงเหล่านี้คือเสียงที่เกิดจาก การมีอยู่ร่วมกันของนักดนตรีในขณะนั้น เป็นเสียงที่เกิดขึ้นเฉพาะจุด เฉพาะเวลา เฉพาะสถานการณ์ และเฉพาะ "จังหวะของความสัมพันธ์" ระหว่างผู้เล่นและผู้ฟัง

เสียงบางเสียงไม่ได้เกิดขึ้นเพราะมีคำสั่งให้เล่น แต่เกิดขึ้นเพราะ “สถานการณ์นั้นต้องการเสียงนั้น”

 #เสียงที่เกิดขึ้น “นอกสกอร์” แต่ชี้นำ “พลังของการแสดง”

ในเชิงวิเคราะห์ เสียงที่ไม่อยู่ในโน้ตแต่มีอยู่ในการแสดง สามารถเรียกว่าเป็น เสียงโครงสร้างร่วม (𝘀𝗵𝗮𝗿𝗲𝗱 𝘀𝗼𝗻𝗶𝗰 𝗰𝘂𝗲𝘀) เป็นสัญญาณที่บอกการเปลี่ยนผ่านของอารมณ์ การเตรียมพร้อม การรับรู้ร่วม และการสร้างจังหวะหมู่โดยไม่ต้องนับออกเสียง

#ตัวอย่างเสียงเหล่านี้อาจได้แก่:

  เสียงนิ้วเคาะบนผิว 𝘀𝗻𝗮𝗿𝗲: เพื่อส่งสัญญาณเริ่ม

  เสียงฝ่ามือตบขา: เพื่อเตือนว่า “พร้อมหรือยัง”

  เสียงหายใจพร้อมกันของผู้เล่น: เพื่อรวมพลังใจก่อนเริ่ม

  เสียงรองเท้ากระทบพื้นในจังหวะเดียวกัน: เพื่อยืนยันการ “เดินพร้อม”

เสียงเหล่านี้อาจไม่ใช่ “ดนตรี” ตามความหมายดั้งเดิม แต่ในระดับ “พลังงานร่วม” (𝗲𝗻𝗲𝗿𝗴𝗲𝘁𝗶𝗰 𝘀𝘆𝗻𝗰𝗵𝗿𝗼𝗻𝗶𝗰𝗶𝘁𝘆) มันคือโครงสร้างที่ทำให้การแสดงเกิดขึ้นอย่างมีชีวิต

ในงานศึกษาด้าน 𝗽𝗲𝗿𝗳𝗼𝗿𝗺𝗮𝗻𝗰𝗲 𝘀𝘁𝘂𝗱𝗶𝗲𝘀 นักวิชาการอย่าง 𝗘𝗿𝗶𝗸𝗮 𝗙𝗶𝘀𝗰𝗵𝗲𝗿-𝗟𝗶𝗰𝗵𝘁𝗲 เรียกสิ่งนี้ว่า “เสียงแห่งการปรากฏตัวร่วมกัน” (𝘀𝗼𝘂𝗻𝗱 𝗼𝗳 𝗰𝗼-𝗽𝗿𝗲𝘀𝗲𝗻𝗰𝗲) ซึ่งหมายถึงเสียงที่บ่งชี้ว่าผู้คนกำลังอยู่ร่วมกัน และกำลังสร้างบางสิ่งบางอย่างในห้วงเวลานั้น โดยไม่ต้องมีภาษาพูด

อ้างอิง: 𝗙𝗶𝘀𝗰𝗵𝗲𝗿-𝗟𝗶𝗰𝗵𝘁𝗲, 𝗘. (𝟮𝟬𝟬𝟴). 𝗧𝗵𝗲 𝗧𝗿𝗮𝗻𝘀𝗳𝗼𝗿𝗺𝗮𝘁𝗶𝘃𝗲 𝗣𝗼𝘄𝗲𝗿 𝗼𝗳 𝗣𝗲𝗿𝗳𝗼𝗿𝗺𝗮𝗻𝗰𝗲: 𝗔 𝗡𝗲𝘄 𝗔𝗲𝘀𝘁𝗵𝗲𝘁𝗶𝗰𝘀. 𝗥𝗼𝘂𝘁𝗹𝗲𝗱𝗴𝗲.

คำถาม

๐ คุณเคยสังเกตไหมว่า… ในการแสดงหนึ่งครั้ง อะไรคือเสียงที่ทำให้ทั้งวง “พร้อม” มากกว่าเสียง 𝗺𝗲𝘁𝗿𝗼𝗻𝗼𝗺𝗲?

 #เสียงเหล่านี้ไม่ใช่ “บทที่ต้องเล่น” แต่เป็น “ภาวะที่ต้องมี”

สิ่งที่ทำให้เสียงประเภทนี้ทรงพลัง ไม่ใช่คุณภาพทางเสียง (เช่น ความดังหรือความไพเราะ) แต่คือบริบทและความสัมพันธ์ของเสียงนั้นกับสิ่งที่เกิดขึ้นในห้วงขณะ เช่น:

  เสียงที่ผู้เล่นทำขึ้นเพื่อรวมจังหวะของใจ

  เสียงที่ช่วยให้ผู้เล่นรู้ว่าคนข้าง ๆ ยังอยู่ตรงนั้น

  เสียงที่ทำให้ผู้ชมรู้ว่า “ตอนนี้กำลังจะเริ่มบางอย่างที่สำคัญ”

สิ่งเหล่านี้คือเสียงที่ไม่มีใครสั่งให้เล่น และมักไม่มีการซ้อมให้เหมือนเดิมได้ในทุกครั้ง แต่กลับเป็นเสียงที่ มีผลกระทบสูงที่สุดต่อบรรยากาศของการแสดง

เสียงหนึ่งอาจไม่ใช่โน้ต… แต่สามารถทำให้ทั้งวงมั่นใจ และทำให้ผู้ชมรู้สึก “ถูกเชิญ” ให้เข้าสู่โลกของดนตรีได้

 #เสียงของความเคลื่อนไหวที่ไม่ถูกรวมอยู่ใน 𝗽𝗮𝗿𝘁

ในวงการ 𝗽𝗲𝗿𝗰𝘂𝘀𝘀𝗶𝗼𝗻 สมัยใหม่ โดยเฉพาะการแสดงที่ใช้แนวคิดร่วมสมัย (𝗰𝗼𝗻𝘁𝗲𝗺𝗽𝗼𝗿𝗮𝗿𝘆 𝘀𝘁𝗮𝗴𝗶𝗻𝗴) เสียงเช่นการลากอุปกรณ์ การขยับท่าทางของผู้เล่น เสียงกระทบจากพื้น หรือแม้แต่ “เสียงเงียบ” ที่เกิดจากการหยุดนิ่งพร้อมกัน ล้วนถือว่าเป็นส่วนหนึ่งของงานแสดงเชิงศิลปะ

สิ่งนี้นำไปสู่การขยายขอบเขตของการ “ฟังดนตรี” ไปสู่การ “ฟังเวที” (𝗹𝗶𝘀𝘁𝗲𝗻𝗶𝗻𝗴 𝘁𝗼 𝘁𝗵𝗲 𝘀𝘁𝗮𝗴𝗲) ซึ่งไม่ใช่การฟังแต่โน้ตที่ออกมาเท่านั้น แต่รวมถึงการฟังสภาพแวดล้อมทางเสียงของการแสดงทั้งหมด

คำถาม

๐ ในฐานะนักดนตรี คุณฝึกฟังแค่ “เสียงที่คุณตีออกมา” หรือฝึกฟัง “เสียงทั้งหมดของการแสดง” ด้วยหรือไม่?

 #เสียงที่ไม่มีโน้ตแต่มีเจตนา = #เสียงที่ทรงพลังทางการสื่อสาร

เสียงที่ไม่มีโน้ต ไม่ได้หมายความว่าเป็น “เสียงที่ไม่ตั้งใจ” ตรงกันข้าม บางเสียงที่ไม่มีโน้ตกลับเต็มไปด้วยเจตนา เพราะมันเกิดจากความรู้สึกที่ละเอียดเกินกว่าจะบันทึกเป็นสัญลักษณ์

ไม่มีโน้ต... ไม่ได้แปลว่าไม่มีเจตนา ไม่มีเจตนา... นั่นต่างหากคือเสียงที่ว่างเปล่าจริง ๆ

สิ่งสำคัญคือการฝึกตนเองให้ “ฟัง” และ “รู้สึก” สิ่งเหล่านี้ แม้มันจะไม่มีอยู่ในสมุดโน้ตหรือในไฟล์ 𝗠𝗜𝗗𝗜 ก็ตาม เพราะนี่คือเสียงที่นักดนตรีระดับสูงจะพูดถึงบ่อยครั้งว่า “𝗜𝘁’𝘀 𝗻𝗼𝘁 𝘄𝗵𝗮𝘁 𝘆𝗼𝘂 𝗽𝗹𝗮𝘆, 𝗶𝘁’𝘀 𝘄𝗵𝗮𝘁 𝘆𝗼𝘂 𝗳𝗲𝗲𝗹.”

คำถาม

๐ คุณเคยฟังการแสดงที่ “ไม่มีโน้ตผิด” แต่กลับรู้สึกว่า “ไม่มีชีวิต” หรือไม่?

๐ คุณเคยได้ยินเสียงใดในการแสดงที่ไม่มีอยู่ในโน้ต แต่ยังจำได้ถึงวันนี้?

๐ คุณจะฝึกอะไร เพื่อให้ “พร้อม” สำหรับเสียงที่ไม่เคยถูกเขียนไว้?

   #เสียงที่คนฟัง “รู้สึก” มากกว่า “จำโน๊ตได้”

ในโลกของการเรียนดนตรีและการประเมินการแสดง เสียงที่ “ถูกต้อง” มักหมายถึงเสียงที่ตรงกับสิ่งที่เขียนไว้ในโน้ต เป็นเสียงที่มี 𝗽𝗶𝘁𝗰𝗵 ชัดเจน, 𝗱𝘂𝗿𝗮𝘁𝗶𝗼𝗻 ถูกต้อง, 𝗱𝘆𝗻𝗮𝗺𝗶𝗰 ตามสัญลักษณ์ และ 𝗿𝗵𝘆𝘁𝗵𝗺 แม่นยำตาม 𝗺𝗲𝘁𝗿𝗼𝗻𝗼𝗺𝗲

แต่เมื่อเราถามผู้ฟังทั่วไป หรือแม้แต่นักดนตรีหลังจากการแสดงจบลงว่า "คุณรู้สึกอะไร?" คำตอบที่ได้กลับมามักไม่เกี่ยวกับโครงสร้างของโน้ต ไม่ใช่คำอธิบายทางทฤษฎี แต่คือคำบอกเล่าที่เต็มไปด้วย อารมณ์ ความรู้สึก หรือความจำบางอย่างที่ไม่มีคำเรียกชัดเจน

สิ่งนี้สะท้อนแนวคิดของงานวิจัยในศาสตร์ที่เรียกว่า 𝗻𝗲𝘂𝗿𝗼𝗮𝗲𝘀𝘁𝗵𝗲𝘁𝗶𝗰𝘀 — การศึกษาว่าระบบประสาทมนุษย์ตอบสนองต่อศิลปะและความงามอย่างไร ซึ่งพบว่า

เสียงที่สร้างปฏิกิริยาทางอารมณ์รุนแรง มักไม่ใช่เสียงที่ซับซ้อนทางทฤษฎี แต่คือเสียงที่สัมพันธ์กับประสบการณ์, จังหวะชีพจร, การเคลื่อนไหวของร่างกาย และ “ความหมายส่วนตัว” ของผู้ฟังแต่ละคน

 #เสียงกับระบบ 𝗹𝗶𝗺𝗯𝗶𝗰 #เมื่ออารมณ์เป็นผู้ฟังตัวจริง

เสียงเพอร์คัชชันที่ไม่มี 𝗽𝗶𝘁𝗰𝗵 ชัดเจน เช่นเสียงสะบัดของ 𝗰𝘆𝗺𝗯𝗮𝗹, เสียง 𝗯𝗮𝘀𝘀 𝗱𝗿𝘂𝗺 ตีเบา ๆ, หรือแม้แต่เสียง "ความเงียบที่เกิดขึ้นอย่างมีเจตนา" มักไม่สามารถอธิบายได้ในแง่โครงสร้างทางดนตรีอย่างชัดเจน แต่สามารถกระตุ้นการตอบสนองจาก 𝗹𝗶𝗺𝗯𝗶𝗰 𝘀𝘆𝘀𝘁𝗲𝗺 ในสมอง ซึ่งควบคุมความรู้สึก เช่น ความกลัว ความรัก ความคิดถึง และความมั่นคงทางอารมณ์

เสียง 𝗵𝗲𝗮𝗿𝘁𝗯𝗲𝗮𝘁 𝗿𝗵𝘆𝘁𝗵𝗺 หรือจังหวะเต้นของกลองพื้นเมืองบางชนิด เช่น เสียง 𝗽𝗼𝘄𝘄𝗼𝘄 𝗱𝗿𝘂𝗺 ในวัฒนธรรมชนพื้นเมืองอเมริกัน หรือเสียง 𝗴𝗼𝗻𝗴 วัดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ — สามารถสร้างสภาวะจิตที่สงบ หรือเร้าอารมณ์ได้อย่างลึกโดยไม่ต้องมีการวิเคราะห์ทางทฤษฎี

คำถาม:

๐ เมื่อคุณฟังเสียงหนึ่ง คุณเคยรู้สึกไหมว่า “ใจเต้นพร้อมเสียงนั้น” โดยไม่ต้องพยายามแปลมัน?

 #เสียงที่ไม่มีโน้ตแต่สร้างภาพในใจ #ดนตรีกับภาพจำ

เสียงบางเสียงไม่มีโน้ต ไม่มี 𝘀𝗰𝗮𝗹𝗲 และไม่มีชื่อเรียก แต่มัน “สร้างภาพในใจ” ได้ชัดเจน ตัวอย่างเช่น:

  เสียงฝนตกบนหลังคากระเบื้อง → ทำให้นึกถึงบ้าน

  เสียงฝ่ามือตบโต๊ะเบา ๆ → ทำให้นึกถึงใครบางคนที่รอคอย

  เสียงเงียบว่างระหว่างสองประโยค → ทำให้เกิดความตึงเครียด หวัง หรือเศร้า

เสียงเหล่านี้ไม่ผ่านกระบวนการของสมองส่วนเหตุผล (𝗻𝗲𝗼𝗰𝗼𝗿𝘁𝗲𝘅) แต่ทำงานผ่านระบบความรู้สึกโดยตรง นักวิจัยบางท่านเรียกสิ่งนี้ว่า 𝗽𝗿𝗲-𝘃𝗲𝗿𝗯𝗮𝗹 𝗲𝗺𝗼𝘁𝗶𝗼𝗻𝗮𝗹 𝗿𝗲𝘀𝗽𝗼𝗻𝘀𝗲 คือการตอบสนองทางอารมณ์ที่เกิดก่อนการใช้ภาษา

ในดนตรีเพอร์คัชชัน เสียงที่ถูกปล่อยให้หายไปในอากาศ หรือเสียงที่เกิดขึ้นเฉพาะช่วงเวลาหนึ่งโดยไม่มีการเตรียมการ มักจะเป็นเสียงประเภทนี้ — เสียงที่จบไปแล้วแต่ยัง “ไม่จบ” ในใจผู้ฟัง

คำถาม

๐ เสียงใดที่คุณเคยได้ยินแค่ครั้งเดียว… แต่ยังรู้สึกว่ามัน “อยู่กับคุณ” จนถึงวันนี้?

 #เสียงจากร่างกาย = #เสียงของความใกล้ชิด

เสียงเพอร์คัชชันบางเสียงเกิดจากร่างกายมนุษย์โดยตรง: เสียงมือกระทบอก, เสียงนิ้วเคาะเข่า, เสียงหายใจเข้าออกพร้อมกัน สิ่งเหล่านี้ไม่ต้องมีการฝึก ไม่ต้องมีเครื่องดนตรี และไม่มีตำแหน่งบนบันไดเสียง แต่สามารถ “สร้างความใกล้ชิด” ได้สูงมาก

ในแนวคิดของ 𝗲𝗺𝗯𝗼𝗱𝗶𝗲𝗱 𝗹𝗶𝘀𝘁𝗲𝗻𝗶𝗻𝗴 นักวิจัยเช่น 𝗠𝗮𝗿𝗸 𝗝𝗼𝗵𝗻𝘀𝗼𝗻 และ 𝗧𝗵𝗼𝗺𝗮𝘀 𝗧𝘂𝗿𝗶𝗻𝗼 ชี้ว่า มนุษย์ไม่เพียงฟังด้วยหู แต่ “รู้สึกเสียง” ผ่านร่างกาย ความสั่นสะเทือนบางอย่างจึงสามารถสร้างอารมณ์ร่วมที่ลึกมาก เช่น ในพิธีกรรม หรือการแสดงสดที่ผู้ชมไม่รู้ตัวว่า “ฟังอยู่หรือรู้สึกร่วมอยู่”

  อ้างอิง

𝗝𝗼𝗵𝗻𝘀𝗼𝗻, 𝗠. (𝟮𝟬𝟬𝟳). 𝗧𝗵𝗲 𝗠𝗲𝗮𝗻𝗶𝗻𝗴 𝗼𝗳 𝘁𝗵𝗲 𝗕𝗼𝗱𝘆: 𝗔𝗲𝘀𝘁𝗵𝗲𝘁𝗶𝗰𝘀 𝗼𝗳 𝗛𝘂𝗺𝗮𝗻 𝗨𝗻𝗱𝗲𝗿𝘀𝘁𝗮𝗻𝗱𝗶𝗻𝗴. 𝗨𝗻𝗶𝘃𝗲𝗿𝘀𝗶𝘁𝘆 𝗼𝗳 𝗖𝗵𝗶𝗰𝗮𝗴𝗼 𝗣𝗿𝗲𝘀𝘀.

𝗧𝘂𝗿𝗶𝗻𝗼, 𝗧. (𝟮𝟬𝟬𝟴). 𝗠𝘂𝘀𝗶𝗰 𝗮𝘀 𝗦𝗼𝗰𝗶𝗮𝗹 𝗟𝗶𝗳𝗲: 𝗧𝗵𝗲 𝗣𝗼𝗹𝗶𝘁𝗶𝗰𝘀 𝗼𝗳 𝗣𝗮𝗿𝘁𝗶𝗰𝗶𝗽𝗮𝘁𝗶𝗼𝗻. 𝗨𝗻𝗶𝘃𝗲𝗿𝘀𝗶𝘁𝘆 𝗼𝗳 𝗖𝗵𝗶𝗰𝗮𝗴𝗼 𝗣𝗿𝗲𝘀𝘀.

เสียงที่ทำให้เราอยากหลับตา, ยิ้มเบา ๆ หรือเงียบลงพร้อมกัน คือเสียงที่ไม่มีโน้ต… แต่มีผลทางกายและใจชัดเจน

 #เสียงที่ไม่มีคำเรียกแต่ผู้ฟังรู้ว่า "มันคืออะไร"

เมื่อเสียงหนึ่งสามารถทำให้ผู้ฟังน้ำตาไหลได้ แม้มันจะไม่ใช่โน้ตใด ๆ ที่เคยเรียน หรือเคยฝึก — คำถามสำคัญจึงเกิดขึ้น:

  นั่นถือเป็นดนตรีไหม?

  หากเสียงหนึ่งไม่มี 𝘀𝗰𝗮𝗹𝗲 ไม่มีคอร์ด แต่ทำให้เกิดการเคลื่อนไหวในใจ เราจะยังเรียกมันว่า “นอกระบบ” ได้หรือไม่?

เสียงที่คนรู้สึกได้มากกว่าจำได้ มักเป็นเสียงที่ไม่ได้ทำหน้าที่อธิบายสิ่งใด แต่ทำหน้าที่ “อยู่ตรงนั้น” ในจังหวะที่เหมาะสม เช่น เสียงเล็ก ๆ ในช่วงจบของเพลง เสียงตบเบา ๆ ก่อนเริ่มวงโยฯ หรือแม้แต่เสียงถอนหายใจของนักแสดงบนเวที

คำถาม

๐ เสียงเพอร์คัชชันเสียงไหนในชีวิตคุณ… ที่คุณจำไม่ได้ว่า “เล่นยังไง” แต่ยังรู้สึกได้ว่า “มันสำคัญ”?

๐ ถ้าคุณต้องสร้างเพลงโดยไม่มีโน้ตเลย คุณจะเริ่มจากเสียงแบบไหน?

๐ เราควรฝึกเพื่อ “จำโน้ตให้แม่น” หรือฝึกเพื่อ “รู้สึกเสียงให้ลึก”?

  #การฝึกฟังเสียงที่ไม่มีโน้ต #การกลับไปที่ความตั้งใจพื้นฐาน 

ในโลกของเพอร์คัชชัน ไม่ใช่ทุกเสียงที่ต้องการ “โน้ต” เพื่อจะมีความหมาย และไม่ใช่ทุกเสียงที่มีอยู่ในแบบฝึกหัด จะเป็นเสียงที่ “ทำหน้าที่” ทางอารมณ์และการเล่าเรื่องจริงๆ ในการแสดง ในทางกลับกัน เสียงบางเสียงที่ไม่เคยถูกเขียน เสียงที่เกิดขึ้นโดยไม่ตั้งใจ หรือแม้แต่เสียงที่ดูเหมือน “บังเอิญ” กลับเป็นเสียงที่กลั่นจากสถานการณ์ ความสัมพันธ์ และพลังงานเฉพาะขณะนั้น ซึ่งส่งผลต่อผู้ฟังได้ลึกซึ้งกว่าเสียงใด

สิ่งเหล่านี้คือเสียงที่ไม่มีอยู่ในโน้ต แต่ “มีอยู่ในความตั้งใจ” ของนักดนตรี และการฝึกฟังเสียงประเภทนี้ ไม่ใช่การฝึกเพื่อความแม่นยำเชิงเทคนิค แต่คือการฝึกเพื่อ เข้าใจความหมายของเสียงในฐานะ “ภาวะ” ไม่ใช่ “วัตถุ”

 #การฝึกฟังคือการฝึก “ไม่รีบตีความ”

หนึ่งในอุปสรรคของการฟังเสียงที่ไม่มีโน้ต คือสมองมักรีบตัดสินว่าเสียงนั้น “มีประโยชน์” หรือ “ควรจะฟังไหม” จากความเคยชินกับเสียงที่มีจุดมุ่งหมายชัดเจน (เช่น โน้ต, จังหวะ, หรือคอร์ด) แต่เสียงเพอร์คัชชันที่ไม่มีโน้ต ต้องการการฟังแบบที่ 𝗣𝗮𝘂𝗹𝗶𝗻𝗲 𝗢𝗹𝗶𝘃𝗲𝗿𝗼𝘀 เรียกว่า 𝗗𝗲𝗲𝗽 𝗟𝗶𝘀𝘁𝗲𝗻𝗶𝗻𝗴 — การฟังโดย เปิดพื้นที่ว่างภายใน ให้เสียงเข้ามาโดยไม่ตัดสินเร็ว ไม่รีบร้อน และไม่พยายามจับ “ความหมาย” ทันที

การฟังแบบนี้ไม่ใช่การ “พยายามจะเข้าใจ” แต่เป็นการ ยอมให้เสียงเผยความตั้งใจของมันเอง

การฟังให้ลึก คือการไม่แทรก “สิ่งที่เรารู้” เข้าไปใน “สิ่งที่เรากำลังฟัง”

คำถาม

๐ คุณเคยฝึกนั่งฟังเสียงห้องที่คุณอยู่ โดยไม่พูด ไม่เล่น และไม่ตั้งเป้าหมายใด ๆ หรือไม่?

๐ คุณได้ยิน “เสียงรอบตัว” หรือเพียงแต่คุ้นชินกับมัน?

 #สตูดิโอระดับโลกที่บันทึก “เสียงที่ไม่มีใครสั่งให้เล่น”

ที่สตูดิโออย่าง 𝗦𝗸𝘆𝘄𝗮𝗹𝗸𝗲𝗿 𝗦𝗼𝘂𝗻𝗱 หรือ 𝗔𝗯𝗯𝗲𝘆 𝗥𝗼𝗮𝗱 𝗦𝘁𝘂𝗱𝗶𝗼𝘀 วิศวกรเสียงระดับโลกมักให้ความสำคัญกับ “เสียงที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ” มากเป็นพิเศษ เช่น เสียงไม้ลากพื้น, เสียงฝีเท้าหลังจบ 𝘁𝗮𝗸𝗲, หรือแม้แต่เสียงเครื่องดนตรีขยับเบา ๆ ระหว่างรอคำสั่ง

เสียงเหล่านี้ไม่ได้อยู่ใน 𝘀𝗰𝗼𝗿𝗲 ไม่ได้อยู่ใน 𝗰𝘂𝗲 𝘀𝗵𝗲𝗲𝘁 แต่กลับถูกเก็บไว้ เพราะมันเป็นเสียงที่ “เติม 𝘁𝗲𝘅𝘁𝘂𝗿𝗲 ทางอารมณ์” ให้กับสิ่งที่เขียนไว้แล้วบนกระดาษ

เสียงที่ไม่ได้ซ้อม... แต่เกิดขึ้นในจังหวะที่พอดี อาจจริงใจกว่าเสียงที่ถูกฝึกมาเป็นร้อยครั้ง

นี่คือแนวทางที่นักทำเสียงภาพยนตร์เรียกว่า “𝘀𝗼𝗻𝗶𝗰 𝗮𝘂𝘁𝗵𝗲𝗻𝘁𝗶𝗰𝗶𝘁𝘆” หรือ “เสียงที่จริงกว่าคำอธิบาย” เป็นเสียงที่คนฟังเชื่อโดยไม่ต้องอธิบายว่า “ดีเพราะอะไร”

 #การฝึกฟัง = การกลับสู่สัญชาตญาณของร่างกาย

เสียงเพอร์คัชชันหลายประเภทในชีวิตมนุษย์เริ่มต้นจากร่างกายของเราเอง: เสียงฝ่ามือ เสียงนิ้วเคาะ เสียงหายใจ เสียงการเดิน เสียงการยืนในความเงียบ

การฝึกฟังเสียงเหล่านี้ คือการฝึกให้ตระหนักว่า “เสียงดนตรี” ไม่ได้เริ่มจากเครื่องดนตรีเสมอไป แต่มันเริ่มจากการ รู้ว่าร่างกายเราส่งเสียงแบบไหน และความรู้สึกใดอยู่ข้างหลังเสียงนั้น

ตัวอย่างการฝึกที่ใช้กันในการอบรมนักดนตรี 𝗰𝗼𝗻𝘁𝗲𝗺𝗽𝗼𝗿𝗮𝗿𝘆 𝗽𝗲𝗿𝗰𝘂𝘀𝘀𝗶𝗼𝗻:

  ฟังเสียงฝ่ามือแตะพื้นไม้ 𝟭𝟬 แบบ แล้วเขียนว่า “รู้สึกยังไง” กับแต่ละแบบ

  เล่นเสียง 𝟭 เสียงที่ไม่ซ้ำกันใน 𝟭 นาที โดยห้ามใช้โน้ตและห้ามซ้ำเจตนา

  ฟังเสียงในห้องที่เราอยู่ แล้วระบุว่า เสียงไหนที่คุณเพิ่งได้ยินวันนี้เป็นครั้งแรก?

 #เสียงที่ไม่มีโน้ตไม่ได้ฟังยาก...แต่มักถูกละเลย

เสียงที่ไม่มีโน้ต ไม่ได้ซับซ้อน แต่มักถูกมองข้าม เพราะมันไม่มีชื่อ ไม่มีสัญลักษณ์ และไม่มีบทเรียนที่สอนให้เราฟัง แต่เมื่อเราหยุดเล่น หยุดพูด และหยุดตัดสิน เสียงเหล่านี้จะปรากฏขึ้นทันที

เสียงเพอร์คัชชันที่ดีที่สุดอาจไม่ได้มาจากความสามารถ แต่เกิดจาก ความรู้สึกที่ตรงกับจังหวะของชีวิตขณะนั้น เสียงเช่นนี้ไม่มีใครสั่งให้เล่น ไม่มีคะแนนให้สอบ แต่สามารถเปลี่ยนบรรยากาศทั้งห้อง และเปลี่ยนใจคนฟังได้

เสียงที่ไม่มีโน้ต… คือเสียงที่ “บันทึกไว้ในร่างกาย” ไม่ใช่ในสมุด

คำถาม

๐ คุณเคยฝึกการตีเพอร์คัชชันแบบ “ไม่ตั้งเป้า” แล้วฟังสิ่งที่เกิดขึ้นไหม?

๐ เสียงที่คุณรู้สึกมากที่สุดในการแสดงครั้งหนึ่ง เป็นเสียงที่ซ้อมไว้ หรือเกิดขึ้นเอง?

๐ คุณจะเริ่มฝึกฟังเสียงไม่มีโน้ตได้อย่างไรในชีวิตประจำวัน? ในห้องซ้อม? ระหว่างเดิน? หรือระหว่างรอใครบางคน?

เสียงเพอร์คัชชันที่อยู่ในความรู้สึก ไม่ใช่ในกระดาษ

เสียงที่ไม่มีโน้ต ไม่ได้แปลว่าไม่มีค่า

มันไม่ได้ผิดจากระบบแต่มัน “อยู่คนนอกระบบ” ที่พูดกับหัวใจได้โดยไม่ต้องขออนุญาต เสียงเหล่านี้ไม่ต้องการภาษาทฤษฎี ไม่ต้องการคำอธิบาย แต่ทำงานในพื้นที่ที่ลึกกว่า พื้นที่ของความทรงจำ

เสียง 𝘁𝗮𝗺𝗯𝗼𝘂𝗿𝗶𝗻𝗲 สะท้อนแสงในมือครูวงโยฯ เสียง เบสดรัมที่ตีในวันที่ทุกคนเดินเข้าลานประกวดครั้งแรก เสียง กระดิ่งที่เปิดขบวนในแสงเย็นบ่าย เสียง ไม้ตีที่กระทบเบา ๆ กับตัวกลองกลางแดดร้อนจัดของวันซ้อม

เสียงเหล่านี้ไม่มีวันอยู่ในสมุดโน้ต แต่กลับฝังแน่นอยู่ในใจของนักดนตรีไปอีกนานหลังการแสดงจบลง บางเสียงแม้จะได้ยินแค่ครั้งเดียว แต่ก็ “อยู่กับเรา” ตลอดไป

บางที เสียงเพอร์คัชชันที่ทรงพลังที่สุด ไม่ได้ดังที่สุด แต่คือเสียงที่ "อยู่ตรงนั้น" ในช่วงเวลาที่เราจำได้ทั้งชีวิต

และนั่นทำให้เรากลับไปตั้งคำถามพื้นฐานกับตัวเองเสมอว่า…เราเล่นเสียงเหล่านี้ไปเพื่ออะไร? เราตีมันเพื่อให้ “ได้ยิน” หรือเพื่อให้ “รู้สึก”